جهاد درچند مورد است. يك مورد، جهاد ابتدايي است، يعني جهاد برمبناي اينكه اگر ديگران غيرمسلمان باشند و مخصوصاً اگر مشرك باشند،اسلام اجازه مي دهد كه مسلمين ولو اينكه سابقة عداوت ودشمني هم با آنها نداشته باشند به آنها حمله كنند براي ازبين بردن شرك. شرط اين نوع جهاد اين است كه افراد مجاهد بايد بالغ وعاقل وآزاد باشند وانحصاراً برمردها واجب است نه برزنها. ودراين نوع جهاد است كه اذن امام يا منصوب خاص امام شرط است. از نظر فه شيعه اين نوع جهاد جز درزمان حضور امام يا كسي كه شخصاً از ناحية امام منصوب شده باشد جايز نيست.
مورد دوم جهاد، آن جايي است كه حوزة اسلام مورد حملة دشمن قرار گرفته؛ يعني جنبة دفاع دارد، به اين معنا ك دشمن يا قصد دارد بر بلاد اسلامي استيلا پيدا كند وهمه ياقسمتي از سرزمينهاي اسلامي را اشغال كند، يا قصد استيلاي بر زمينها را ندارد، قصد استيلاي برافراد را دارد ومي خواهد بيايد يك عده افراد را اسير كند وببرد، يا حمله كرده و مي خواهد اموال مسلمين را به شكلي بربايد. و يا مي خواهد به حريم وحرم مسلمين، به نواميس مسلمين، به اولاد و ذرّية مسلمين تجاوز كند. در اينجا برعموم مسلمين اعمّ اززن ومرد وآزاد وغير آزاد واجب است كه در اين جهاد شركت كنند و در اين جهاد اذن امام يا منصوب از ناحية امام شرط نيست.
نوع سوم هم نظير جهاد است ولي جهاد عمومي نيست؛ جهاد خصوصي است و احكامش با جهادهاي عمومي فرق مي كند. جهاد عمومي احكام خاصي دارد، از جمله اينكه هر كس كه در اين جهاد كشته شود شهيد است و غسل ندارد. كسي كه در جهاد رسمي كشته مي شود او را با همان لباسش و بدون غسل با همان خونها دفن مي كنند.
قسم سوم را هم اصطلاحاً «جهاد» مي گويند. اما جهادي كه همة احكامش مثل جهاد نيست, اجرش مثل اجر جهاد است، فردش شهيد است؛ و آن اين است كه اگر فردي درقلمرو اسلام نباشد ،در قلمرو كفار باشد و آن محيطي كه او در قلمرو آن است مورد هجوم يك دستة ديگر از كفار قرار بگيرد به طوري كه خطر تلف شدن او نيز كه در ميان آنهاست وجود داشته باشد يك آدمي كه اساساً جزء آنها نيست در اينجا چه وظيفه اي دارد؟ وظيفه دارد كه جان خودش را به هر شكل هست حفظ كند، واگر بداند كه حفظ جانش موقوف به اين است كه عملاً بايد وارد جنگ شود واگر نشود جانش درخطر است, نه براي همدردي با آن محيطي كه درآنجا هست بلكه براي حفظ جان خودش، بايد بجنگد واگر كشته شد اجرش مانند اجر شهيد است.
دو مورد ديگر هم داريم. يك مورد رااصطلاحاَ مي گويند:« قتال اهل بغي». مقصود اين است: اگر درميان مسلمين جنگ داخلي دربگيرد ويك طايفه بخواهد نسبت به طايفة ديگر زور بگويد، اينجا وظيفة ساير مسلمين در درجة اول اين است كه ميان اينها صلح برقرار كننند.
يكي ديگر ازموارد ـ كه درآن تا اندازه اي ميان فقها اختلاف است ـ مسئلة قيام خونين براي امر به معروف ونهي از منكر است. آن هم يك مرحله و يك مرتبه است.

در آية 193 سورة بقره مي‏خوانيم:
      «وَ قاتِلُوهُمْ حَتّي لا تَكُؤنَ فِتْنَه وَ يَكُونَ الدّينُ لِلّهِ فَاِنِ انْتَهَوا فَلا عُدْوانَ اِلّا عَلَي الظّالِمينَ؛ با آنها(دشمنان) پيكار كنيد تا آتش فتنه خاموش شود و اگر آنها خودداري كردند و دست از فتنه‏جويي برداشتند مزاحم آنها نشويد، چرا كه تعدّي جز بر ستمكاران روا نيست».
      گرچه در بعضي از احاديث و كلمات جمعي از مفسّران، «فتنه»، به معني شرك و بت‏پرستي تفسير شده است، ولي قرائن موجود در آيه و آيات قبل و بعد از آن، به خوبي نشان مي‏دهد كه هر گونه شرك و بت پرستي منظور نيست، بلكه منظور اعمالي همچون اعمال مشركان مكّه است كه پيوسته مسلمانان را براي تغيير آيينشان در فشار مي‏گذاشتند.
      در تفسير المنار مي‏خوانيم كه در معني آيه چنين مي‏گويد: «حَتّي لا تَكُوَن لَهُمْ قُوَّه يَفْتِنُونَكُمْ بِها وَ يُؤذُونَكُمْ لاَجْلِ الدّينِ وَ يَمْنَعُونَكُمْ مِنْ اِظْهارِهِ اَوِ الدَّعْوَةِ اِلَيْهِ؛ (اطنار 2/211)پيكار با آنها را ادامه دهيد تا قدرت بر شكنجه كردن و آزار دادن شما براي تغيير دين و جلوگيري از اظهار اسلام و دعوت به سوي آن نداشته باشند».
      به يقين، يك چنين فتنه و سلب آزادي و شكنجه و فشار، براي تغيير عقيده و آيين خدا از كشتار هم بدتر است، بنابراين جملة وَ يَكُونَ الَّذينُ كُلُّه لِلّه اشاره به اين خواهد بود كه رفع فتنه در اين است كه هر كس آزادانه بتواند خدا را پرستش كند و از هيچ چيز و هيچ كس نترسد، نه اينكه مشركان بت پرست، آزاد باشند تا خانة كعبه را تبديل به بتكده كنند و مسلمانان پاك دل توان گفتن «الله اكبر» و «لا اله الا الله » به طور آشكار نداشته باشند.
      به هر حال آيات190 و 191 و 193 اين سوره كه همه با هم مرتبط است به خوبي نشان مي‏دهد كه خاموش كردن آتش فتنه به عنوان يك هدف براي جهاد اسلامي در واقع جنبة دفاعي دارد و مؤمنان را در مقابل تهاجم فرهنگي و اجتماعي و نظامي دشمنان اسلام حفظ مي‏كند.
برگرفته شده از:

 مجموعه آثار شهيد مطهري ج14 ـ صلح امام حسن(ع) صفحه624،شهيد مطهري

پيام قرآن ج 10، حضرت آيت الله مكارم شيرازي و ساير همكارا